Een energiepostitieve wijk - een verhaal van vier wijken

Er is niet één route naar een aardgasvrije, duurzame wijk. Logischerwijs zal de route voor elke wijk verschillen. Om wijken beter te begrijpen werken wij bij Building Blocks Energy daarom op basis van een viertal archetype wijken. Deze archetype wijken geven een eerste houvast bij het in kaart brengen van een wijk. Daarnaast geven ze een eerste zoekrichting bij het bepalen van het meest geschikte alternatief voor aardgas voor deze wijk. Dit gemeenschappelijke begrippenkader werkt goed ter ondersteuning van het analyseren van wijken op een meer kwantitatieve manier met modellen en simulaties.

In deze blogpost geven we een profiel van deze vier fictieve wijken. Vervolgens beschrijven we per wijk een fictief transitiepad gebaseerd op ervaringen met dit type wijken.

---

Introductie van de twee 'dimensies'

Het karakter van een wijk is vaak zo veelzijdig als de inwoners zelf. Het categoriseren van een wijk op basis van eigenschappen betekent het (over)simplificeren van een wijk. Dit kan soms echter wel behulpzaam zijn: bewoners

Twee belangrijke karakteristieken die sterk, en misschien wel het sterkst van allemaal, bepalen hoe het transitiepad van een wijk eruitziet zijn de aspecten ‘mentale ruimte’ en hoe groot de ‘sociale cohesie’ is. Een grotere sociale cohesie zorgt er namelijk voor dat vaker wel dan niet het initiatief bij de bewoners ligt - in plaats van dat het initiatief bij bestuurders ligt.

Deze twee assen vertalen zicht tot de onderstaande vier ‘archetype wijken’ die in de rest van deze blog besproken worden.

💡 Individuele of collectieve oplossing? Na een analyse van een wijk wordt er bepaald welk type alternatief voor aardgas het meest geschikt is. Deze ‘alternatieven’ zijn of individueel van aard (een individuele warmtepomp) of collectief van aard (bijvoorbeeld een lage of middentemperatuur warmtenet of bronnet). De derde as die van belang is, is dus een technische as. Deze wordt niet in detail in dit artikel besproken, en er wordt ook geen onderscheid gemaakt in het besproken transitiepad. Het is echter wel belangrijk om te realiseren dat er in de praktijk dus vanuit deze theoretische benadering er grofweg 8 verschillende routes zijn naar een aardgasvrije wijk

Welgestelde coöperatieven

Initiatief komt vanuit de bewoners, Mentale ruimte is groot in de wijk

Profiel van de wijk

De wijk wordt voornamelijk bewoond door gezinnen met oudere kinderen of ‘empty-nesters’ die met pensioen zijn. De huizen zijn groot en ruim opgezet, met veel groen in de omgeving. De bewoners hebben over het algemeen een hogere opleiding genoten en zijn succesvol in hun carrière. Duurzaamheid is een belangrijk thema in de wijk en de bewoners zijn vaak actief bezig met het verminderen van hun ecologische voetafdruk. Dit uit zich bijvoorbeeld in het gebruik van zonnepanelen en elektrische auto's. De sociale cohesie in de wijk is relatief goed, omdat de bewoners vaak dezelfde waarden en interesses delen. Er zijn veel activiteiten en initiatieven die worden georganiseerd door de bewoners, zoals buurtfeesten en gemeenschappelijke tuinen. Omdat er veel gezinnen met oudere kinderen wonen, zijn er ook veel voorzieningen voor kinderen in de wijk, zoals speeltuinen en sportvelden. Daarnaast heeft deze wijk bewoners die goede connecties en (technische) kennis in huis hebben. Dit maakt het haalbaarder om met het samen verduurzamen van de wijk aan de slag te gaan. Er is een grote behoefte aan onafhankelijkheid, mogelijkheid tot participeren en regie in de uitvoer.

Transitiepad

De inmiddels alweer vijf jaar oude energiecoöperatie uit de wijk is de drijvende kracht achter de warmtetransitie. Zij hebben op eigen initiatief bij de gemeente gevraagd of zij de transitievisie tot uitvoer mogen brengen. Uit de transitievisie kwam de oplossing ‘hybride warmtepomp’ als beste naar voren. De bewoners zijn het hier niet mee eens, zij willen hun voetafdruk verder verkleinen. Denk aan onze ‘kleinkinderen’ is een veel gehoorde uitspraak op de vergaderingen van de coöperatie.

De werkgroep warmtetransitie van de coöperatie is daarom zelf op onderzoek uitgegaan en heeft een partij gevonden die ervaring heeft met het aanleggen van lage temperatuur bronnetten met een individuele warmtepomp. Deze zijn efficienter dan een hybride warmtepomp met een buitenunit, dus zo kan een iets minder geisoleerde woning alsnog van het aardgas af.

Er wordt een plan gemaakt en gepresenteerd aan de wijk. De buurt besluit deze oplossing te kiezen, nadat een adviesbureau heeft doorgerrekend dat dit de meest kosten effectieve oplossing is op de lange termijn. Bewoners kunnen in de tussentijd zelf aan de slag gaan met het verbeteren van de isolatie van hun woning. De jaren 30 en de jaren 60 doorzonwoningen in de wijk moeten namelijk minimaal energielabel B hebben om mee te doen met het bronnet.

Drukbezette individualisten

Initiatief ligt bij bestuurders, mentale ruimte is groot in de wijk

Profiel van de wijk

De bewoners hebben over het algemeen een druk leven, met name door hun nog relatief jonge kinderen. Duurzaamheid is belangrijk in de wijk, maar het moet wel binnen het budget passen. De bewoners zijn betrokken bij duurzame initiatieven, zoals het scheiden van afval en het verminderen van het energieverbruik, maar investeringen in bijvoorbeeld zonnepanelen of een elektrische auto worden vaak uitgesteld vanwege de hoge kosten of het gebrek aan tijd om het goed uit te zoeken. Het leven is al duur genoeg is een vaak gehoord argument. De subsidieregelingen die beschikbaar zijn is men vaak niet of slecht van op de hoogte. Indien er verduurzaamd (moet) worden doet men het liever gewoon zelf of samen met een paar buren of de hele straat. Maar lang op elkaar wachten heeft men het geduld niet voor. De buurt kent elkaar wel, maar er zijn ook veel verschillen tussen de bewoners. Er wonen bijvoorbeeld gezinnen met jonge kinderen van diverse achtergronden, maar ook alleenstaanden en ouderen. Dit zorgt voor een diverse mix van mensen in de wijk en evenveel verschillende behoeften. Ondanks de drukke levens van de bewoners, zijn er wel sociale activiteiten in de wijk, zoals buurtfeesten en sporttoernooien. De wijk is gelegen in een stedelijk gebied en biedt daardoor veel mogelijkheden voor werk en vrijetijdsbesteding in de regio.

Transitiepad

De gemeente heeft besloten dat de wijk een all-electric wijk moet worden. De woningen zijn namelijk allemaal gebouwd vanaf 1991 en zijn dus al redelijk geïsoleerd. Deze keuze is gemaakt op basis van een advies van een technisch adviesbureau en een onderzoek onder de bewoners. Tijdens dit onderzoek is er gebleken dat er te veel verschillende wensen zijn tussen de bewoners. En een deel heeft net al een hybride warmtepomp gekocht, waardoor het lastig wordt om nog gezamenlijk voor een oplossing te kiezen. Ook ligt de wijk aan de rand van een waterwingebied waardoor bodemwarmte of een bodembron geen optie is gebleken.

Er wordt daarom als eerste stap een informatieavond gehouden, met als belangrijkste onderdeel een slimme collectieve inkoopactie om een betaalbare lucht-water warmtepomp te kunnen aanschaffen. De bewoners krijgen daarnaast een gratis energieadvies van de gemeente.

Na een paar jaar blijkt dat er wat op het elektriciteitsnet spanningsproblemen ontstaan in de wijk. Op zonnige dagen vallen de omvormers uit van een groot deel van de bewoners. Om toch de zonne-energie op te kunnen slaan wordt er het initiatief genomen voor een buurtbatterij door een aantal bewoners. De bewoners zijn vrij om gezamenlijk te investeren. Zo wordt de niet gebruikte stroom opgeslagen voor gebruik in de avond door de bewoners die hebben meebetaald aan de batterij.

Zorgzame idealisten

Initiatief komt vanuit de bewoners, mentale ruimte is laag in de wijk

Profiel van de wijk

De bewoners hebben interesse in lage woonlasten en streven naar een duurzame levensstijl, waarbij samenwerking en vertrouwen in elkaar belangrijke uitgangspunten zijn. De hoge sociale cohesie in de buurt zorgt ervoor dat bewoners gezamenlijk op zoek gaan naar oplossingen voor verduurzaming.

Echter, het verduurzamen van de buurt wordt bemoeilijkt door het feit dat de woningbouwcorporatie eigenaar is van de woningen en vaak meer kijkt naar de laagste kosten in plaats van de wensen van de bewoners. Daarnaast is de wijk door het hoog stedelijke karakter geschikt voor een warmtenet, terwijl dit op de lange termijn de woonlasten van de bewoners kan verhogen. Dit kan ervoor zorgen dat de verduurzaming van de buurt wordt vertraagd of zelfs wordt tegengehouden. De bewoners hebben namelijk niet altijd de vrijheid om zelf te kiezen hoe zij hun woning willen verduurzamen, omdat zij afhankelijk zijn van de woningbouwcorporatie. Bovendien hebben de woningbouwcorporaties vaak te maken met financiële beperkingen en beperkte capaciteit, waardoor er minder ruimte is voor investeringen in duurzame oplossingen.

Ondanks deze uitdagingen zijn de bewoners vastbesloten om hun buurt te verbeteren en te verduurzamen. Zij werken daarom nauw samen met de woningbouwcorporatie en gemeente om oplossingen te vinden die voor beide partijen acceptabel zijn. Door de hoge sociale cohesie in de buurt zijn de bewoners goed gepositioneerd om samen te werken en gezamenlijk te zoeken naar oplossingen die passen bij de wensen en behoeften van de bewoners.

Hoewel er dus nog uitdagingen zijn in het verduurzamen van de buurt, zijn de bewoners vastbesloten om hun buurt te verbeteren en te zorgen voor een duurzame toekomst. Door hun samenwerking en de sterke sociale cohesie in de buurt, zijn zij goed in staat om samen met de woningbouwcorporatie oplossingen te vinden die duurzaam en haalbaar zijn.

Transitiepad

Deze wijk heeft niet veel te besteden voor de warmtetransitie. In het huis van de wijk maken mensen zich echter wel zorgen over hun energierekening. Ze hebben verhalen gehoord over een aanliggende wijk waar een warmtenet is geplaatst. Deze bewoners hebben hier niets over te zeggen gehad, en zitten na twee jaar graven in de straat nog steeds met een torenhoge energierekening, al is die nu wel duurzaam.

Het liefst zou deze groep wijkbewoners willen dat de woningbouwcorporatie meer initiatief neemt en zonnepanelen en een warmtepomp gaat plaatsen, maar de corporatie zegt op de gemeente te wachten. De gemeente heeft namelijk vooralsnog ook nog geen plannen gemaakt om aan de slag te gaan met een warmtenet of andere oplossing.

Een groep actieve bewoners besluit daarom het heft in eigen handen te nemen en schrijft samen een brief te schrijven de woningbouwcorporatie met een plan. Het plan is om een wijkbedrijf op te richten waar jongeren uit de wijk aan de slag kunnen met een beroepsopleiding tot installateur, en zo ook meteen betaald worden door de corporatie. Een van de wijkbewoners heeft namelijk een eigen installatiebedrijf en kampt al jaren met een personeelstekort, en wil graag andere leren hoe ze warmtepomp installateur kunnen worden.

Met subsidie van de gemeente lukt het om het wijkbedrijf op te richten en om met de woningbouw corporatie om de tafel te komen. In eerste instantie is de corporatie huiverig, ze kunnen toch niet zomaar een andere partij hun vastgoed laten verduurzamen? Het management wilt echter wel een proef doen, en geeft toestemming om in één blok van de wijk te starten. Na een hobbelige start lukt het om momentum op te bouwen en ook door te gaan met de rest van de wijk.

Hardwerkende gemarginaliseerden

Initiatief ligt bij bestuurders, mentale ruimte is laag in de wijk

Profiel van de wijk

In deze buurt hebben bewoners vaak weinig vertrouwen in de overheid, is er weinig mentale denkruimte, veel tijdelijke huur en veel corporatiebezit onder de woningen. Het verduurzamen van deze buurt is een grote uitdaging, omdat er weinig betrokkenheid is vanuit de bewoners en er weinig samenwerking is. De bewoners zijn vaak te druk met het dagelijkse leven om zich ook nog druk te gaan maken over de energietranstitie.

Het gebrek aan vertrouwen leidt tot scepsis ten opzichte van de duurzaamheidsinitiatieven die door de overheid worden voorgesteld. Om deze uitdaging aan te gaan is het belangrijk om het vertrouwen van de bewoners te winnen, wat uitdagend is bij deze doelgroep. Dit kan door het organiseren van laagdrempelige informatiebijeenkomsten en het creëren van bewustzijn over de voordelen van duurzaamheid op de lange termijn.

Een andere uitdaging is het gebrek aan mentale denkruimte bij de bewoners. Vaak hebben zij te maken met dagelijkse problemen en hebben zij weinig tijd of energie om na te denken over duurzaamheidsinitiatieven. Om deze uitdaging aan te gaan is het belangrijk om te werken aan bewustwording en het creëren van interesse in duurzaamheidsinitiatieven.

Tijdelijke huur en veel corporatiebezit maakt het moeilijk om duurzame initiatieven op de lange termijn te implementeren, omdat de bewoners vaak geen langdurige verbintenis hebben met hun woning en buurt. Om deze uitdaging aan te gaan is het belangrijk om de bewoners te betrekken bij het verduurzamen van de buurt, en ervoor te zorgen dat zij zich verbonden voelen met hun wijk en hun woning en te werken aan een goede samenwerking met de woningbouwcorporatie, waarbij de wensen van de bewoners centraal staan.

Transitiepad

In deze wijk is de gemeente al lange tijd actief met energiecoaches en informatiebussen. De opkomst is echter altijd laag en de bewoners zijn sceptisch. Het plan is om het warmtenet uit te breiden naar deze wijk, alleen een eerste onderzoek onder de bewoners is weinig positief: slecht 15% procent van de eigenaar-bewoners geeft aan mee te willen doen en de aansluitkosten te kunnen betalen. Onder de bewoners van corporatiewoningen is het aandeel dat mee wilt doen al iets hoger met 30%, maar alleen onder voorwaarde dat de huur hetzelfde blijft. En dan heeft een groot deel van de bewoners de enquête waarschijnlijk nog niet eens opgemerkt, of bij het zien van het logo van de gemeente de brief snel weggegooid.

Het is wel duidelijk dat er een andere aanpak gekozen moet worden. Er wordt besloten een stedelijk ontwikkelingsbureau in te schakelen, dat een integrale visie voor de wijk maakt en beter in kaart brengt wat de sociale problemen en wensen zijn. Het blijkt al snel dat een van de grootste wensen is om minder auto’s in de wijk te laten rijden en om meer speelplaatsen met groen te maken. De buitenruimte is namelijk druk en vol met auto’s van een doorgaande weg naar een dure aangelegen wijk. Dit terwijl de meeste wijkbewoners niet eens een auto kunnen betalen.

Er wordt een plan door de gemeente gemaakt voor een verbetering van de buitenruimte in de wijk. Het warmtenet wordt aangelegd, maar daarnaast wordt een grote weg tweebaans en 30km/u gemaakt. Dit is een weg die eerst recht door de wijk liep. Ook wordt er zo ruimte gemaakt om op termijn een tramlijn door te trekken en worden er parkeerplaatsen weggehaald. Zo komt er een hoop ruimte vrij die kan worden omgebouwd naar een park met speelplaatsen.

Door dit allemaal tegelijk aan te leggen met het warmtenet worden er een hoop kosten bespaard, wat de aansluitkosten een stuk lager heeft kunnen maken. De plannen zijn door het uitgebreide voorbereidingswerk en de bredere investeringen van de gemeente dan ook enthousiast ontvangen door de wijkbewoners!

Link met de technische oplossingen

In deze blog hebben we vier typen wijken besproken. Zoals eerder gezegd kan in elk type wijk er voor een individuele of juist collectieve oplossing worden gekozen door de beslissingsbevoegden. Welke technische oplossing gekozen wordt, wordt dan ook niet direct beinvloed door welk type wijk het betreft.

---

Wil je meer informatie? Plan dan vrijblijvend een kennismakingsgesprek in via deze link of vraag een vrijblijvend projectvoorstel aan via contact@buildingblocks.energy

---